Printer-friendly version

1.
Tôi không nhớ những chiếc xe ngựa đã thôi không còn có mặt trên đường phố thơ ấu của tôi từ bao giờ.

Khi tôi vào tiểu học, bắt đầu đã có vài chiếc xe lam chở khách chạy qua chợ mỗi ngày cùng với những bụm khói cuống quít đàng sau ống bô, trong khi những con ngựa già nua ôm nỗi đau lớn dần theo biển cả. Tôi vào đời không nghe khôn lớn bay cao cùng cánh diều. Nhưng tôi từng khóc ngất một vòng xe bỏ quên tôi một mình giữa phố. Từ bao giờ, chiếc xe ngựa như một mảnh trăng non vắt qua thời thơ ấu. Người ta thay thế nó mà không từng nặng trĩu trong lòng. Như thay thế một chiếc áo cũ.

Vũng Tàu của những đầu thập niên 50. Ngày đó những chuyến xe ngựa trở thành phương tiện giao thông bình dân không thể thiếu, bên cạnh những chiếc xe đạp lầm lũi phơi lưng ngậm kín gió mùa. Mỗi ngày người xà ích đưa rước những bà bạn hàng ra chợ và các em bé đến trường. Ðôi khi chuyến xe đảm nhận thêm một vài sứ mạng cao cả đầy tính thơ mộng là chở những cặp tình nhân Sàigòn vòng quanh Bãi Trước, Bãi Sau.

Tôi lớn lên từ một vùng thổ ngơi lạ lùng mà biển cả chiếm hai phần ba đất đai. Mỗi buổi sáng đi học trên đoạn đường no đầy hơi thở trùng khơi cùng tiếng chim kêu trên đầu. Con đường nào dẫn ra biển cũng đều thấp thoáng những cây bàng chạm đầu với nhau. Những hàng me xanh rắc lá làm đau lòng bờ cỏ mộng mị. Mùa thu nhờ gió đem vị mặn từ biển về làm bức rức hàng bông sứ trong khi những con bù rầy mỏi cánh rụng xuống dưới chân ngọn đèn khuya. Ðứa con trai 7 tuổi chưa biết buồn vì đời nhưng đã biết thương những cánh buồm ra khơi một mùa biển động.

Buổi sáng tôi đi học một mình. Ði qua một công trường có tên là công trường Lam Sơn, nơi có khẩu súng thần công làm cộm lên nỗi sợ hãi trong lòng những trẻ thơ. Khẩu súng bằng đồng đen bề dài khoảng bốn thước quay họng về hướng mặt trời. Một sân vận động mà ngày đó người lớn thường gọi là sân đá banh, có một khán đài nhìn xuống hai cột gôn màu trắng. Sau này có thêm một đường đất chạy vòng quanh sân để các vận động viên tập luyện và chạy đua. Mùa thu không heo may sao lòng nhiều cánh gió? Những cánh gió thổi căng niềm mơ ước được làm người lớn để gia nhập vào cuộc đời, lòng thản nhiên không muốn buộc ràng sách vở.

Ngày đó chợ Vũng Tàu nằm giữa hai con đường Trưng Trắc Trưng Nhị. Tan học tôi không chịu về mà la cà đi dưới những bảng hiệu thân thiết. Một quán cà phê lúc nào cũng tấp nập người ngồi và trước sân là một gốc bàng sần sùi vì tháng năm. Quán cà phê Liên Tinh có tuổi đời ngang bằng với thành phố, mở cửa từ ba bốn giờ sáng đến đêm tối. Tôi đi qua những cửa tiệm trong đó có ba má của những đứa bạn học chung lớp đang đứng bán. Một đôi lần tôi nghe tiếng huýt sáo mời gọi tham dự vào những cuộc vui ngoài sân banh hay trên bãi biển. Những tiệm bán tạp hóa có tên rất mỹ miều như Minh Quang, Thanh Bình, Nhựt Tân, Kim Phượng... Vài tiệm bán vải, bán vàng, và một vài tiệm may. Có một tiệm bán thuốc bắc của Thầy Lang Cỗ mà mỗi khi qua đó, tôi thấy choáng ngợp những ngăn tủ che kín hai vách tường. Người chủ tiệm mặt mũi hồng hào ngồi sau quầy tiền coi mạch cho khách hàng, dáng điệu trang nghiêm, bên cạnh những lọ thuốc bằng thủy tinh và chiếc dao sắc thuốc to bự. Những cái tiệm như vậy từng đi qua thời niên thiếu của tôi và từng nằm rất lâu trong ký ức.

Ðôi khi tiếng móng ngựa chạm trên mặt đường phía sau khiến tôi phải nép sâu vào một cửa tiệm để tránh. Trăm lần như một, chiếc xe quen thuộc từ hướng Bến Ðình chạy ra và dừng lại một ngã tư chờ thêm bạn hàng khác. Ngã tư đó nhiều năm sau này phát triển trở thành Xóm Mới và có một rạp hát mọc lên mang tên là rạp Duy Tân. Mỗi lần xe dừng, tôi cũng dừng lại để nhìn con ngựa và quan sát chiếc xe. Người xà ích leo xuống dọn dẹp lại quang gánh về phía sau xe để có thêm chỗ trống cho một vài người khách mới. Chiếc xe dường như phình thêm ra và con ngựa vẫn thản nhiên nhìn xuống mặt đường, không biết lát nữa đây sức nặng sẽ đè thêm trên gọng xe làm chậm những vó câu mòn mỏi.

Tôi ngơ ngẩn nhìn hai bánh xe to lớn cao khỏi đầu cùng những nan xe vững chắc. Một chiếc bạt vải dùng làm mui xe bắt đầu bay màu vì mưa nắng mỗi ngày. Có một bao đựng cỏ đặt khép nép bên hông xe để dành làm phần ăn cho ngựa khi về bến. Một cây roi bện bằng những sợi nhợ đan vào nhau rất khéo nối liền với một cành mây mảnh mai. Khi xe chạy, cây roi chỉ để hờ hững trên lưng con vật như nhắc nhở nó một bổn phận, chớ ít khi người chủ dùng nó để đánh đập. Bây giờ, cây roi đang nằm yên trong một chiếc ống tròn đặt bên cạnh tầm tay của người chủ xe. Một lần không nén nổi tò mò, tôi đến gần xe và dùng tay rờ rẫm cây roi như rờ rẫm một báu vật nằm ngoài mơ ước, trong khi người xà ích đứng tán gẫu với bạn hàng. Họ có muôn ngàn chuyện của người lớn với nhau. Chuyện nắng mưa. Chuyện những đứa con học hành ở trường. Chuyện gánh hát cải lương mới dọn về. Chuyện những danh ca thời danh. Những tuồng tích.

Thơ ấu của tôi ít nhiều đượm màu sắc của những chiếc xe như vậy. Thơ ấu cũng từng chạy theo những nan xe, cùng tiếng vó câu rộn ràng gõ nhịp xuống đường. Ðôi khi mặt đường tóe lửa vì móng sắt va mạnh. Vài tuần, tôi thấy người chủ xe dừng xe cạnh lò rèn gần nhà tôi để thay lại móng ngựa vì móng bị mòn. Người chủ xe bẻ chân con ngựa ngược về phía sau, quay cho móng hướng lên phía trên, trong khi người thợ rèn dùng búa đóng chiếc móng sắt mới vào móng ngựa bằng những mũi đinh nhọn. Mỗi nhát búa đóng vào, tôi thấy tim tôi thót lại và tưởng tượng con ngựa chắc nó cũng đau lắm. Họ bỏ lại chiếc móng ngựa cũ bên gốc cây. Tôi lượm lên để dành chơi và nghe hơi ấm còn ràn rụa trong bàn tay. Người ta nói móng ngựa tượng trưng cho sự may mắn.

May mắn không thấy đâu chỉ thấy sự học hành của tôi không suông sẻ và đầy bất trắc. Giữa tiểu học thì ba tôi chết. Lên trung học tôi bị ở lại hai năm và thi rớt Tú tài. Nhà nghèo nên mẹ tôi không cáng đáng nổi những nhu cầu trường lớp của chị em tôi. Chúng tôi trồi lên hụp xuống trên những bảng xếp hạng cuối năm giống như mực thủy triều ngoài biển.

Tình yêu cũng không may mắn hơn. Những cô bạn học cùng lớp cũng lần lượt vượt qua tôi để đi về một bến bờ sông nước khác. Mất tăm và không để lại lời nhắn nhủ. Giống như những chuyến xe ngựa đi qua cuộc đời tôi và mất biệt không ngờ.

2.
Trước khi tôi vào Trung Học, hình như chỉ còn một vài chuyến xe ngựa uể oải chạy qua. Con ngựa hình như quá già để không còn đuổi kịp những chiếc xe lam chạy bằng máy nổ. Ðuôi của nó xác xơ và lười biếng chuyển động khi rướn cổ về phía trước với tiếng móng gõ xuống mặt đường bây giờ thiếu những nhịp điệu khẩn thiết. Những lò rèn bây giờ có nhiều nhu cầu cấp bách hơn thay vì tạo ra những đồ vật không còn thịnh hành là chiếc móng ngựa. Nên người xà ích cảm giác được vó câu của con ngựa thấp xuống mỗi ngày. Ông cũng cảm thấy khó khăn để tìm ra một bao cỏ non vì đồng cỏ lần hồi biến mất. Nhà cửa chen chúc nhau từng khoảng trống phố phường đã đẩy cánh đồng xanh xa dần ra ngoại ô, hay lùi sâu vào bưng biền. Sau này khi trưởng thành, tôi nghĩ nền văn minh cơ khí cũng có điều tốt của nó. Vì đã khiến cho những con vật bớt bị ngược đãi hơn và người ta sẽ ít mặc cảm vì sống trên sức cần lao của loài vật.

Những gia đình có con đi học xa trường, hết còn cho con mình quá giang những chuyến xe ngựa như ngày trước. Tôi còn nhớ khi còn học lớp nhì, một lần tôi được đi học chung với mấy đứa bạn khác bằng xe ngựa. Tôi chỉ đi ké vì nhà tôi gần trường nên không có quyền được ngồi xe ngựa như những đứa học trò ở xa như Bến Ðình, Bến Ðá. Cha mẹ thương con đi học xa nên bàn với nhau bỏ tiền hùn thuê bao hai chiếc xe, một dành cho học trò nam và một dành cho nữ. Lâu lâu nổi hứng, hoặc có hơi men chút đỉnh, hai người xà ích vụt roi để coi con ngựa nào về trước. Những đứa học trò con trai khoái chí hoan hô cuộc đua đầy hào hứng trong khi bọn con gái xanh mặt ôm cứng thành xe. Dù vậy, mỗi khi chiếc nầy vượt qua chiếc kia là bọn trẻ ngồi trên xe la hét ầm ĩ, khiến hai con ngựa cũng hứng chí hí vang. Móng sắt của chúng xẹt lửa trên mặt đường lồi lõm.

Nhiều năm trôi qua, tôi gần như muốn quên là có những chuyến xe ngựa như vậy hiện diện trong cuộc đời. Tôi không biết số phận của các con ngựa đi về đâu. Có nhiều cuộc vui khác thay thế và tôi cũng có những câu chuyện để quan tâm hơn với bạn bè sách vở. Chợ búa đông hơn ngày tôi còn học Tiểu học. Và những bà bạn hàng cũng vẫn chờ đợi mỗi ngày những chuyến xe lam phun khói mù mịt trên các nẻo đường. Một quá khứ đẹp đẽ và thơ mộng đã khép lại phía sau. Cho đến ngày tôi vào lính.

Ðâu có ai có thì giờ để hồi tưởng lại một quá khứ bị thời gian vùi lấp. Chiến tranh đã thổi một hơi thở khác vào trong thành phố. Và người ta bắt đầu làm quen với những tiếng động kéo theo những bất trắc. Những đứa trẻ lớn lên không có trò chơi cũ để chơi, chúng chơi với trò chơi mới là súng đạn nơi quân trường. Những chiếc cù, chiếc bông vụ đầy vết sẹo thời ấu thơ đi về phía mênh mang để biến thành ảo ảnh. Những bông phấn có hình dạng như sợi tóc tiên, những trái có hai nhánh giống như tai thỏ quay tròn trên không trước khi rơi rụng cũng trở thành cổ tích. Những ngõ mưa ướt nhòa nỗi nhớ.

Biển cũng bớt xanh như chưa từng. Rồi một ngày nào đó đứa học trò cũng phải rời bỏ trường lớp để đi xuống cuộc đời. Mùa phượng cuối cùng tôi ôm tập đi dưới lòng mưa, ngang qua bến xe ngựa ngày cũ. Góc đường Phan Thanh Giản và Trần Hưng Ðạo trải đầy bóng mát và cây bồ đề có rễ buông thòng xuống mặt đất, như muốn trói mọi ước mơ không cho bay bổng. Nơi này, có thời dùng làm bến xe ngựa buổi trưa, trước khi tan chợ. Ngân hàng Tín Nghĩa nằm đối diện. Những người của năm xưa. Những bác xà ích hồn nhiên không chịu già theo tháng năm bây giờ đang ở đâu? Có thể họ sẽ đổi nghề, dành dụm tiền để sắm một chiếc xe lam, hay khiêm tốn hơn, một chiếc xích lô đạp. Mỗi ngày cong lưng gò đạp những cuốc xe chở khách. Những vòng quay cũng lấp lánh nan xe như vòng đời.

Ðôi lúc, có vài chuyến xe ngựa lác đác vụt qua, nhưng không phải ngoài đời mà trong phim ảnh. Những chiếc xe có những con ngựa hung hãn lồng lên, trong một xứ sở lạ lẫm là Ngoại Mông hay Tây Vực. Chúng không được điều khiển bằng những xà ích hiền lành mà là những đại hán râu ria xồm xàm, có tên Ðịch Long và Khương Ðại Vệ...

3.
Khi đi lính đổi về làm việc ở Ðà lạt, vẫn còn những chuyến xe chở rau ra thành phố. Những bánh xe không còn làm bằng những nan xe lộng lẫy mà bằng những niền sắt. Nó không có khả năng đánh động trong lòng tôi những cảm xúc, nhưng dấy được nỗi ngậm ngùi. Con đường đất đỏ lồi lõm những vệt xe cắt nát tuổi thanh xuân của một người lính và tôi đi qua những năm quân ngũ của mình như con ngựa kéo trên lưng nó những gánh đời quá tải. Phi trường Cam Ly hồng hào những luống đất mọc lên những bông cải, những bắp sú. Và mưa miệt mài phi đạo. Làm sao để nghe quen một nhịp gõ trên đường như tiếng gõ của gió trên khung cửa nhà ai? Bởi có những điều không thể viết lên thành văn chương. Những điều tôi không làm sao nói cho em hiểu, vì trái tim luôn nằm im trong lòng ngực.

Vài lần qua Hồ Xuân Hương, tôi gặp vài chiếc xe ngựa chở khách đi vòng quanh đồi Cù. Mùa thu rét ngọt những đóa hoa cúc núi như nụ hôn của người tình. Và ly cà phê không còn khói nóng bốc lên vì trời lạnh, tôi muốn nói lời vĩnh biệt đến những chiếc xe ngựa...

Ai đó một hôm nào ngồi lặng yên nơi đồi Du Sinh. Bên kia là ngôi trường Couvent Des Oiseaux có bờ tường màu hồng phấn vây quanh. Buổi sáng tháng tám không còn ai trong sân trường và sương mù chưa bay khỏi thung lũng bên dưới. Một con ngựa không yên cương, bờm rũ xuống như nhớ lại những nhịp sãi mùa thơ ấu. Tôi cũng đang nhớ lại một tình yêu mới vuột khỏi tầm tay và người con gái có áo len màu xanh vừa từ giã thơ ngây để theo chồng.

Không có mưa để hỏi mưa bên chồng có làm cho em khóc như lời nhạc Vũ Thành An. Tôi nghĩ người nhạc sĩ hơi cường điệu về nỗi đau khổ riêng tư của ông. Làm sao có chuyện một cô gái từ bỏ người yêu để đi theo một người đàn ông nào đó dễ dàng như xuống phố ăn sáng, mà lại để lòng chùng xuống vì những cơn mưa? Thời bây giờ hiếm hoi những mối tình ướt đẫm nước mắt theo kiểu Roméo - Juliett hay Trọng Thủy - Mỵ Châu. Thời bây giờ đầy rẫy những tình yêu không muốn cho đi mà chỉ muốn nhận thật nhiều.

Những ngày này gió cứ miên man tung những đóa sơn cúc lên mặt đường. Câu chuyện nào về một tình yêu cũng vàng bệt màu dang dở. Tôi đi bộ dưới bầu trời mùa thu với lòng rượi buồn vì bàn tay vừa buông những hơi ấm. Người con gái đại diện cho bão giông vừa phủ lên đời tôi những cơn địa chấn. Nàng chưa từng biết đến chung thủy hay tôi chưa từng trải những dối gian? Hạnh phúc gắn chặt trên bờ môi ngày nào đã rụng rời như một trang giấy cũ, trong đó vết mực đầu đời cùng mỗi thơ dại tròn vo.

Dưới kia, con đường quanh co chạy qua thác Cam Ly, có một chiếc xe lam vừa nổ máy. Những bụm khói tức tưởi không chạy đuổi theo kịp những vòng xe. Chúng cứ dật dờ một chỗ như khiêu khích một thời ấu thơ của tôi và thời vàng son của con ngựa...

PNY